Het grondbeleid bevat verschillende wettelijke instrumenten die overheden kunnen inzetten in het kader van de ruimtelijke ordening. Grote maatschappelijke opgaven zoals woningbouw, energietransitie en defensie, vragen een actieve rol van overheden op grondbeleid. Daarbij is het noodzakelijk dat zij grondinstrumentarium inzetten om die maatschappelijke doelen te realiseren. Het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) heeft een coördinerende rol op dit beleid.
Systeem- en beleidsverantwoordelijkheid
Als het gaat om grondbeleid spelen er 2 belangrijke verantwoordelijkheden: de systeemverantwoordelijkheid en beleidsverantwoordelijkheid.
Systeemverantwoordelijkheid betekent dat het ministerie ervoor zorgt dat het grondbeleid goed functioneert, ongeacht de locatie en functie waarvoor het wordt ingezet. Dit houdt ook in dat er op alle overheidslagen (het Rijk, de provincies en de gemeenten) instrumenten moeten zijn om het beleid uit te voeren. De beleidsverantwoordelijkheid houdt in dat het ministerie voor het nationaal belang ook zelf instrumenten mag inzetten.
Het grondbeleid wordt momenteel gemoderniseerd. Benieuwd hoe? Ga naar de pagina ‘Modernisering grondbeleid’.
De verschillende vormen van grondbeleid
Het Rijk en andere overheden bepalen zelf hoe actief zij grondbeleid willen voeren en welke instrumenten ze daarbij inzetten. Over het algemeen onderscheiden we 3 vormen van grondbeleid:
- Actief grondbeleid. Dit betekent dat de overheid grond koopt en het bouw- en gebruiksrijp maakt om het vervolgens te verkopen aan een ontwikkelaar of eindgebruiker.
- Faciliterend grondbeleid. Dit houdt in dat een overheid de kosten voor voorzieningen als riolering, infrastructuur en groen verhaalt op de ontwikkelaar voor wie deze voorzieningen van openbaar nut worden aangelegd. Dit kan vrijwillig of via een wettelijk instrument, zoals het kostenverhaal. Over dit laatste lees je meer op de pagina ‘Instrumenten grondbeleid’.
- Mengvorm. Dit is een mix van actief en faciliterend grondbeleid. Hierbij werken de overheid en private partijen samen, wat we een publiek-private samenwerking (PPS) noemen. Ook kunnen meerdere overheden samenwerken. Dit samenwerkingsverband noemen we een gemeenschappelijke regeling (GR).
Om invulling te geven aan de ruimtelijke ordening, werkt het Rijk aan een nieuwe Nota Ruimte. In deze nota leggen we het beleid voor de toekomstige inrichting van Nederland vast.
De geschiedenis van grondbeleid
Het grondbeleid in Nederland kent een lange geschiedenis. Gemeenten speelden hierin een grote rol. Na de Tweede Wereldoorlog voerden zij vooral een actief grondbeleid. Ze kochten veel bouwgrond, maakten deze bouwrijp en verkochten het weer door. Dit bracht een groot economisch risico met zich mee.
Sinds de economische crisis in 2008 houden gemeenten zich vooral bezig met faciliterend grondbeleid. Hierbij dragen ontwikkelaars het economisch risico. Vanwege de huidige ruimtelijke opgaven neemt de druk op gemeenten toe om weer actiever grondbeleid te voeren en beter toe te zien op de functie van de grond.