Steeds meer gemeenten zien natuurinclusief bouwen niet als een extra opgave, maar als een kans om de kwaliteit van de leefomgeving te versterken. Nest Natuurinclusief en een groep koplopergemeenten ontwikkelden daarom een praktisch template dat gemeenten direct kunnen gebruiken. Deze aanpak, inmiddels toegepast door tientallen gemeenten, werd bekroond met de Aandeslag-Trofee 2025.
De basis voor de template ligt in het rapport Handelingsperspectief voor Natuurinclusief Bouwen, dat een team van gemeenten, ontwikkelaars en verschillende experts (waaronder Nest Natuurinclusief) opstelde. Het rapport bood concrete aanbevelingen om natuurinclusief bouwen beleidsmatig en juridisch te verankeren, onder andere via de Omgevingswet. Hoewel het rapport destijds aan het Rijk werd aangeboden, besloten betrokken partijen niet af te wachten. Ingrid Sloots, natuurinclusief adviseur en directeur van Nest blikt terug: “Er was al zoveel kennis en enthousiasme in de praktijk. Gemeenten en andere partijen wilden echt verder met natuurinclusief bouwen. Samen met hen hebben we de handschoen opgepakt en zijn we zelf aan de slag gegaan.”
Die hands-on aanpak leidde tot een breed toepasbare template die gemeenten helpt om natuurinclusief bouwen concreet en toetsbaar te maken. Door samenwerking met onder andere Delft, Leiden, Amsterdam, Tilburg en de provincies Zuid-Holland en Utrecht ontstond een instrument dat inmiddels in tientallen gemeenten in gebruik is.
Van papieren plan naar harde randvoorwaarde
De kracht van de template zit in de manier waarop deze aansluit bij de systematiek van de Omgevingswet. Het instrument biedt gemeenten handvatten om natuurinclusieve maatregelen niet alleen beleidsmatig te formuleren, maar ook juridisch te verankeren in het omgevingsplan. De structuur van de tool maakt het mogelijk om algemene doelen voor biodiversiteit concreet en toetsbaar te maken in ruimtelijke initiatieven. Daarnaast laat het ruimte voor lokaal maatwerk.
Diny Tubbing, beleidsadviseur bij de gemeente Delft en betrokken bij de totstandkoming van de template, ziet in de praktijk hoe belangrijk dat is: “De template helpt ons om ambities om te zetten in duidelijke kaders. Natuur krijgt zo echt een plek aan de omgevingstafel.”
"Natuur krijgt zo echt een plek aan de omgevingstafel."
Samen ontwikkelen, samen leren
Het instrument werd ontwikkeld via een co-creatief traject met werkrondes, botsproeven en praktijktoetsing. Inmiddels is versie 11 in gebruik. Rond de template is een actieve gebruikersgroep ontstaan waarin gemeenten kennis en ervaringen uitwisselen. Provincies zoals Utrecht ondersteunen deze samenwerking met trainingsreeksen en regionale sessies.
Volgens Sloots is dat netwerk onmisbaar: “De community is essentieel. We lossen vraagstukken samen op. Dat versnelt. En het maakt het leuker: je merkt dat je niet de enige bent die met dit vraagstuk worstelt.”
Vijf lessen uit de praktijk
Gemeenten die met de template werken, delen waardevolle lessen. Hieronder de vijf belangrijkste, uitgebreid toegelicht:
1. Begin met wat er al ligt
Sloots merkt dat veel gemeenten denken dat ze eerst zelf alles moeten uitzoeken. “Maar er is al een solide basis. Je hoeft niet alles zelf te bedenken en het wiel opnieuw uit te vinden. Je bespaart enorm veel tijd door het bestaande materiaal slim te gebruiken.” Dat voorkomt dat het thema op de lange baan wordt geschoven en helpt om snel intern beweging te krijgen.
2. Sluit aan bij bestaande beleidsdoelen
Natuurinclusief bouwen staat vaak niet op zichzelf. Het raakt thema’s als gezondheid, klimaatadaptatie, biodiversiteit en leefkwaliteit. In Delft wordt de template bijvoorbeeld gekoppeld aan de visie op een gezonde leefomgeving. “Dat helpt om het thema breed te laten landen en intern op te nemen in lopende processen”, zegt Tubbing. Zo wordt dit thema geen extra opgave, maar een versterking van wat er al speelt.
"Niet óf, maar hóe: natuurinclusief bouwen hoort bij elke ruimtelijke visie."
3. Houd het herkenbaar
Hoewel de template ruimte biedt voor lokaal maatwerk – bijvoorbeeld via soortenlijsten of maatregelpakketten – is het belangrijk om de basisstructuur herkenbaar te houden. Dat vergemakkelijkt de samenwerking tussen gemeenten en biedt duidelijkheid richting initiatiefnemers en toetsers.
4. Investeer in implementatie
Tubbing benadrukt dat een goed beleidsstuk niet genoeg is. “Je moet ook collega’s bij de uitvoering betrekken – dat is waar het gaat leven.” In Delft wordt de template besproken in projectteams en het wordt meegenomen in werkinstructies. Dat zorgt voor draagvlak én toepassing in de praktijk.
5. Deel je ervaring
Nest Natuurinclusief vraagt gemeenten om hun ervaringen, voorbeelden en lessen terug te koppelen. Deze worden verwerkt in nieuwe versies van de tool of gedeeld met andere gemeenten. Sloots: “We vragen gebruikers om lessen terug te koppelen. Zo profiteren we allemaal. En dat maakt het sterker.”
Ook ontwikkelaars en adviseurs hebben baat bij een herkenbare aanpak, omdat het duidelijkheid schept over wat er wordt verwacht in verschillende gemeenten.
"Profiteren van elkaars ervaringen maakt het sterker."
Een bekroonde aanpak die beleid tot leven brengt
De template laat zien dat goede beleidsintenties niet hoeven te blijven steken in abstracte plannen. Door samenwerking, standaardisatie en praktische ondersteuning kunnen ook kleinere gemeenten snel aan de slag. De aanpak verbindt beleid en praktijk en sluit naadloos aan bij de geest van de Omgevingswet. Sloots vat het samen: “We doen dit samen, en daardoor gaat het ook sneller.”
De toekenning van de ADS-Trofee 2025 benadrukt de waarde en toepasbaarheid van deze aanpak. Niet alleen als beleidskader, maar als concreet werkend instrument in de praktijk.