Om de knoop: knooppunt De Baars

‘Wij zijn een groene kerk’ staat op een bordje dat op de buitenmuur van Abdij Koningshoeven is geschroefd. Ik bel aan en zeg door de intercom dat ik een afspraak heb met de abt. Het hek in de toegangspoort schuift opzij en ik loop over een lange oprijlaan naar een neogotisch trappistenklooster. Ik bel weer aan, opnieuw een intercom, de zware houten deur gaat open en ik sta in een lange gang met aan het einde een dichte deur met daarboven de geschilderde spreuk: ‘O beata solitudo! O sola beatitudo!’ Wat meestal vertaald wordt als: ‘O gezegende eenzaamheid! O enige ware gelukzaligheid!’ De stilte is bijna tastbaar. 

Ik drentel wat rond en zie een prikbord met daarop de dagorde. Er wordt op zeven vaste tijdstippen gebeden, de eerste keer om kwart over vier ’s morgens. Er hangt ook een schema van de maaltijden en het verzoek aan gasten om de spullen na afloop op te ruimen. Ik ben dus nog altijd niet in het klooster zelf, maar in de gastenverblijven. 

Na een paar minuten komt de abt aanlopen, een rijzige man met een gladgeschoren schedel en een goudkleurige ronde bril. Hij draagt een habijt met een brede leren riem, zijn blote voeten zijn in sandalen gestoken. "Abt Isaac,’" zegt hij met een sonore bas, "wat was ook weer de bedoeling?"

Ik leg uit dat we om het snelwegknooppunt zouden lopen, omdat hij al vele jaren betrokken is bij de herinrichting van het natuurgebied aan weerszijden. "Nou, dat moeten we dan maar doen, al kom ik liever zo weinig mogelijk buiten het domein, maar goed, we kijken hoe ver we komen." Hij opent de voordeur en de herrie van de snelweg is onontkoombaar – tien minuten in het klooster blijken al voldoende om de alledaagse deken van geluid te ontwennen. 

Zuiver water 

We lopen naar de toegangspoort en de abt wijst naar een met wilgen omzoomde vijver: "Kijk hoe laag het water staat, het is zelfs niet genoeg om de fontein te laten spuiten. Zo is het inmiddels een groot deel van het jaar. Toen ik dertig jaar geleden intrad, stond de fontein altijd aan." Hij vertelt over de zuiveringsinstallatie die hij zes jaar geleden samen met Waterschap De Dommel heeft aangelegd: "We zuiveren al het water dat we gebruiken, niet alleen ons afvalwater, maar ook het water dat we in onze brouwerij gebruiken. Er gaat geen druppel water het terrein af, behalve in de vorm van bier. Maar nog is het niet genoeg."

Eenmaal buiten de muren zien we het knooppunt al liggen, of in ieder geval de uitkijktoren die een paar jaar geleden in het midden is gebouwd. "Moeten we daar echt op?", bromt de abt, "ik ben daar nog nooit geweest." Ik reageer verbaasd: hij was toch actief betrokken bij de herinrichting van het Vorstelijk Landschap, de verzamelnaam voor het voormalige landgoed Moerenburg aan de Tilburgse kant van de knoop en buurtschap Koningshoeven, waarvan het klooster deel uitmaakt, aan de zuidkant? Ik las in het feestelijke boekje van ruim tien jaar geleden hoe intensief en eendrachtig alle partijen samenwerken om het gebied groener en duurzamer te maken. Van een uitkijktoren was toen overigens nog geen sprake. 

De abt reageert afgemeten: "De gemeente en het klooster hadden geld gereserveerd om de Rendierhoeve te kopen en er weer een contemplatieve plek van te maken." Hij wijst naar de grote stallen een stukje verderop: "Daarachter ligt een tweede klooster, daar hebben begin vorige eeuw kort de zusters Trappistinnen gewoond, later werd het een woning, opslagplaats en schooltje. Het gebouw en de ommuurde kloostertuin zijn nog intact en inmiddels is het een rijksmonument." Helaas bleek de eigenaar de hoofdprijs te vragen en dus werd naar een alternatieve besteding van het geld gezocht: "Van ons deel legden we de waterzuivering aan, de gemeente koos voor een toren." Wat voor gezicht hij erbij trekt kan ik niet zien, want hij loopt onverdroten verder, maar duidelijk is dat de samenwerking bekoeld is.

Een ‘bidpad’ 

Bij een kruisbeeld met verse bloemen aan de voet slaan we linksaf de velden in. "Een typisch katholiek landschap," probeer ik, waarop hij me verbetert: "Een typisch Brabants landschap. Het kostte me tijd om eraan te wennen, ik heb lang in Friesland gewoond en open landschappen zijn me liever."

Over een begroeid pad lopen we tussen twee velden door. "Deze smalle strook hebben we kunnen kopen en opengesteld voor wandelaars. We hebben twee paddenpoelen aangelegd en in het stroompje erlangs schuiven gezet zodat het water langzamer wegloopt." Met een variatie op het ‘klompenpad’, noemt hij het een ‘bidpad’. 

Bescherming van de natuur is voor hem vanzelfsprekend: "Hoe kun je zeven keer per dag Gods schepping prijzen, als je doorgaat met vervuilen? Dat zou, letterlijk, ongeloofwaardig zijn. We krijgen de natuur te leen en moeten haar beter teruggegeven dan we haar kregen. En dat is bepaald niet wat we tegenwoordig doen." En dan, als hij ziet dat er een stuk prikkeldraad aan zijn habijt hangt, zegt hij goedmoedig: "Ik loop erbij als een Christus."

Een groezelige plek 

Bij een bordje ‘Uitkijktoren De Nieuwe Heerdgang’ steken we via een smal, met kleurige graffiti bespoten viaduct onder de A58 door en komen ín het knooppunt. Dit weggetje loopt nu nog dood tussen de fly-overs, maar het Vorstelijk Landschap vermeldt dat er, op het moment dat de A58 wordt verbreed, een tweede ‘tunnel voor mens en dier’ aan de andere kant komt, zodat er dwars door het knooppunt een rechtstreekse route ontstaat van Moerenburg naar Koningshoeven. Zodat er ook, als je verder uitzoomt, een betere verbinding ontstaat tussen de stad en Het Groene Woud, zoals het Nationaal Landschap in de driehoek Tilburg-Den Bosch-Eindhoven sinds 2005 heet. 

Voetstoots nam ik aan dat de abt daar een warm voorstander van zou zijn, maar hij houdt de boot af: "Via de Diamant-groep werken er honderd mensen met afstand tot de arbeidsmarkt bij de brouwerij en op het domein, en zo’n zeventig komen met de fiets of driewieler uit Tilburg. Dus een goede verbinding is ontzettend belangrijk, maar of deze sociaal veilig genoeg zal zijn voor onze mensen? En daarbij: die verbreding is nog lang niet aan de orde. Maar wat ik belangrijker vind: er spelen actuele problemen voor het langzaam verkeer, daar komen we straks nog langs."

Monsterend neemt de abt de stalen toren in zich op die bestaat uit twee schuin omhoogstekende stalen trappen. Op het punt waar die elkaar raken vormen ze een klein platform, het geheel doet wat denken aan het gestileerde beeld van twee plantenetende dinosaurussen met lange halzen. De entree is anderhalve euro, te betalen met je bankpas, maar de kaartlezer blijkt kapot. De abt schudt zijn hoofd: "Om betalingen vragen op zo’n plek, dat is vragen om vandalisme." Sowieso vindt hij de binnenzijde van de knoop door gebrek aan toezicht een unheimische plek.  

De naar schatting negen hectare grond is in verschillende handen, er wordt nog wat maïs verbouwd, er zijn weilandjes en ruige veldjes en helemaal achterin heeft een ‘zorgmijder’ een eigen wereld geschapen met schuurtjes, bouwketen en een afgerasterd stuk waar hij paarden en varkens houdt. Maar daarmee heeft de abt geen probleem, het gaat hem om de illegale vuilstorten, de nachtelijke feestjes en de schimmige deals die hier plaatsvinden.  

Rebel die naar oplossingen zoekt 

Het ijzeren draaihek blijkt ook zonder betaling mee te geven en we beginnen aan de beklimming, de abt voorop. Bovengekomen is het uitzicht overweldigend: we kijken naar de torens van de abdijkerk die boven de bomen uitsteken, links ligt Het Groene Woud en rechts achter ons de bossen van Moerenburg met daarachter de torens van Tilburg – een paar kerktorens, maar vooral woon- en kantorentorens. Het is de oprukkende stad waar de abt zijn blik op richt, het rupsje-nooit-genoeg dat buiten de deur moet worden gehouden.  

Woningbouw zal er aan ‘zijn’ kant van de snelweg niet komen, maar de wereld van groei en consumptie sluipt op veel manieren het monastieke leven binnen. De herrie van de festivals op het naastgelegen Safaripark Beekse Bergen bijvoorbeeld, waardoor je ‘in je bed ligt te shaken’, maar ook de steeds grotere stallen die stierenfokkerij Broeders neerzet, de buurman aan wie hij nota bene een groot deel van de 150 hectare grond van het klooster verpacht, en dan is er nog de projectontwikkelaar die de huidige eigenaar van de Rendierhoeve langzaam financieel inpakt en zo de kansen van het klooster tenietdoet om daar ‘stille recreatie’ te vestigen. 

Voelt hij zich geen Don Quichot? "Nee, ik ben meer een rebel, net als bijvoorbeeld de mensen van Extinction Rebellion. Niet alles is te koop en nee is nee, voor mij. Maar tegelijk denken we in oplossingen: er wonen mensen uit het AZC in ons gastenhuis, we verwarmen de kerk met de warmte uit de composthoop en als er rond het knooppunt windturbines moeten komen, dan werken we daaraan mee." Mijn vraag over de verbreding van de A58, die stilligt door de stikstofcrisis, beantwoordt hij met een wedervraag: "Waarom niet eerst investeren in een betere spoorverbinding tussen Tilburg en Eindhoven?"

Weg met de weg 

Via een smalle weg lopen we parallel aan de A58 een stukje naar het westen tot we bij een kanaal komen. Rechts van ons ligt het machtige viaduct op betonnen pijlers dat de snelweg, die hier met uitvoegstroken en vluchtstroken in totaal twaalf banen telt, over het water tilt, en links een smalle ophaalbrug waar auto’s elkaar niet kunnen passeren. Dit is de Trappistenbrug, die tot de aanleg van de snelweg in de jaren vijftig al het verkeer tussen Tilburg en Eindhoven verwerkte. Nog altijd heeft ze lokaal een belangrijke functie. Te belangrijk vindt de abt, want ook vrachtwagens gebruiken de brug en dat is gevaarlijk voor zijn medewerkers. 

We steken over, lopen aan de andere kant van het Wilhelminakanaal onder het viaduct door en dan in de richting van de stad. Na een paar verspreide huizen ligt er links ineens een grote kale zandvlakte met hier en daar een berg zand."‘Hier," zegt de abt met een weids gebaar, "moet een stadsdistributiecentrum komen en dat betekent dat verderop de hele verkeersstructuur op zijn kop moet. En ik heb er geen enkel vertrouwen in dat dat veilig wordt voor het langzaam verkeer."

Hij ontdekte dat er fouten zijn gemaakt in de planningsprocedure en sindsdien heeft hij een stok om de ontwikkeling te blokkeren. "Elke twee maanden staan er zes ambtenaren en een bemiddelaar bij mij op de stoep die me willen 'meenemen' in hun stratenplan. Maar dat interesseert me allemaal niet, ik wil dat er een veilige fietsroute komt." Dit wilde hij me nog laten zien, nu vindt hij het tijd om zich weer terug te trekken in zijn klooster. 

Alleen verder 

We nemen afscheid en ik loop in mijn eentje verder over een weg die, afgezien van de zandvlakte, nog steeds lommerrijk en voornaam is. Maar bij een groot kruispunt is het afgelopen met de landelijkheid: twee hoge woontorens en een wat lagere hoteltoren tonen Tilburg op zijn stedelijkst.  

Tot de jaren tachtig liep hier een voorganger van de A58. Links van me vormt deze voormalige rijksweg nu de drukke Ringweg-Zuid, maar rechts doet ze enkel nog dienst als fietspad en parkeerplaats. Rechtsaf dus en na een paar honderd meter kom ik bij een oud viaduct met verroeste vangrails en verkruimelende belijning – een fraai staaltje infrastructureel erfgoed. 

Langs het kanaal loop ik terug richting Trappistenbrug en sla linksaf een gravelpad in dat parallel aan het hoge talud van de snelweg loopt. De herrie van de auto’s waait over me heen, de rust is weergekeerd. Aan het einde stuit ik op een fietspad, het Meijerijpad, sla rechtsaf en loop onder de A65 door en sta weer in de knoop. 

De uitkijktoren piept boven een fly-over uit, dit moet het punt zijn waar het samenwerkingsverband Vorstelijk Landschap het fietspad wilde doortrekken. Dat zou inderdaad een goede shortcut opleveren en zou, mits goed aangelegd, de sociale controle rond de toren ten goede komen. Maar voorlopig is dat allemaal niet aan de orde, want de verbreding van de A58 laat op zich wachten en misschien krijgt de abt wel gelijk en gaan betere ov-verbindingen de noodzaak daartoe wegnemen. 

Proost 

Ik volg het brede fietspad, weer onder een fly-over door en dan loop ik aan de kant van de snelweg over het Brabantse platteland met bossen en af en toe een maïsveld. Via een oud viaduct steek ik de A58 over en zie onder me een snelwegparkeerplaats die heel toepasselijk Kerkeind heet. Aan de andere kant pik ik de weg terug naar het klooster op. 

Eerst kom ik langs de Rendierhoeve, die een feeërieke indruk maakt met een neogotisch poortgebouwtje. De gesloten poort, met daarboven een rendiergewei, onttrekt de ommuurde binnentuin aan het zicht waar vroeger de Trappistinnen brevierden. Zal de droom van abt Isaac uitkomen of zal het de zoveelste pretbestemming worden? 

Even verderop kom ik langs de grote, moderne stallen van vleesfokkerij Henk Broeders. Er liggen zonnepanelen op het dak en ze verkopen er vlees met twee sterren, dus het kan nog een stuk minder maatschappelijk verantwoord, maar de grootschaligheid van het bedrijf, dat 1.300 stieren heeft, botst wel met het kleinschalige, ecologische landschap dat de abt voorstaat. Ik snap dat hij twijfelt of hij zijn grond wel aan hen moet blijven verpachten. 

In het proeflokaal dat de brouwerij naast het klooster uitbaat bestel ik een mooie La Trappe Tripel. ‘Proef de stilte’ luidt het parool van de brouwers die onder toezicht van de monniken hun werk doen. En dat doe ik. 

Loop de route zelf via Storymaps of download haar via Komoot.