Hoe maken we ‘niet afwentelen op de toekomst’ waar?
Op uitnodiging van het programma Mooi Nederland (ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) gaven Mare de Wit en Daan Bos een workshop over de Toekomst aan Tafel-aanpak en het belang daarvan bij de ontwikkeling van de nieuwe Nota Ruimte. Mare de Wit is Toekomst-Ambassadeur voor het ministerie van I&W, Rijkswaterstaat en Nationaal Deltaprogramma en Daan Bos is communicatiestrateeg Issuemakers en betrokken bij de beweging Wij Maken Nederland. Deze column is geschreven door Daan Bos.
Denkend aan Holland zie ik... Wat zie jij voor je als je aan het Nederland van 2100 denkt? Dat jaar lijkt nog ver weg, maar het is belangrijke vraag om bij stil te staan. Want elke keuze die we vandaag maken in de ruimtelijke ordening, bepaalt mede hoe toekomstige generaties kunnen leven.
Neem bijvoorbeeld de stikstofcrisis, die pijnlijk aantoont wat er gebeurt als we problemen jarenlang voor ons uit schuiven en kiezen voor oplossingen op de korte termijn. Door decennia van uitgestelde keuzes over landbouw en natuur zitten we nu in een impasse die ontwikkeling praktisch stilligt. En die toekomstige boeren en bouwers een toekomstvisie ontneemt. Volgens het eerste uitgangspunt van de nieuwe Nota Ruimte zegt de Rijksoverheid precies zo’n scenario te willen voorkomen: niet afwentelen op de toekomst. Ook in het hoofdlijnenakkoord en de voorjaarsnota komt dit principe terug. Maar wat betekent het en hoe voorkom je dat je afwentelt op de toekomst?
Van goede bedoelingen naar concrete actie
Mare de Wit, Toekomst-Ambassadeur bij het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat, Rijkswaterstaat en het Nationaal Deltaprogramma, ontwikkelde hiervoor de aanpak Toekomst aan Tafel. Deze methode biedt concrete instrumenten om de stem van toekomstige generaties te laten meewegen bij beleidsbeslissingen en zo afwenteling op die generaties inzichtelijk en bespreekbaar te maken. Niet met als doel dit ten alle tijden te voorkomen, wél met als doel om expliciet te maken in hoeverre we het accepteren. Want we zullen soms met onze keuzes van vandaag problemen doorschuiven naar de toekomst, maar de vraag is in welke mate we dat kunnen verantwoorden.
Tijdens de Dag van de Ruimtelijke Ordening op 25 mei werkten we in het klein met deze aanpak. Samen met Mare de Wit nodigde ik deelnemers uit om met Hendrik Marsmans gedicht 'Herinnering aan Holland' uit 1918 als startpunt een eigen versie – en visie – van dit gedicht over het Nederland van 2106 te schrijven. Een sprong van bijna een eeuw vooruit.
Dat werkte: de oefening leverde niet alleen mooie teksten op, maar ook waardevolle inzichten. Een groepje worstelde met een fundamentele vraag: mogen wij wel bepalen hoe de toekomst eruitziet voor generaties die nu nog niet kunnen meepraten?
Het ongemak van keuzes maken voor anderen
Dit ongemak is begrijpelijk, maar ook onvermijdelijk. In de ruimtelijke ordening maken we constant keuzes die de toekomst vastleggen. Een windmolenpark, een nieuwe woonwijk, het behoud van natuurgebied - allemaal besluiten die bepalen wat er over tientallen jaren nog mogelijk is. Deze moeilijke keuzes bepalen de wereld die we onze kinderen en kleinkinderen nalaten. Niet kiezen is ook een keuze.
Jongerenparticipatie helpt, maar lost het dilemma niet volledig op. Ook kinderen of jongvolwassenen kunnen niet spreken namens generaties die pas over 50 of 100 jaar geboren worden. De toekomst aan tafel brengen vraagt daarom vooral verbeeldingskracht van iedereen die betrokken is bij besluitvorming. Daar roept de Wit actief toe op met haar methodiek: toekomst aan tafel als verrijking van ambtelijk vakmanschap!
Concrete instrumenten voor morgen
Gelukkig hoeft dit niet vrijblijvend te blijven. Organisaties kunnen concrete stappen zetten:
- Stel een Toekomst-Ambassadeur aan die actief bewaakt dat lange termijn effecten worden meegenomen in besluitvorming en de methodiek Toekomst aan Tafel in praktijk brengt.
- Organiseer Toekomst-Trainingen om teams beter te maken in het doordenken van toekomstscenario's. De drie instrumenten van Toekomst aan Tafel – het betrekken, het borgen en het benutten van de toekomst – bieden hiervoor inspiratie.
- Stel bij elk besluit een Toekomsteffectrapportages op naast de gebruikelijke milieueffectrapportages. Dit door De Wit ontwikkelde instrument geeft antwoord op de vraag: welke impact heeft dit besluit op de toekomst en hoe gaan we daarmee om?
Het doel is niet om nooit meer af te wentelen op de toekomst. Soms kan dat de beste keuze zijn. Maar dan moet je het wel bewust doen, met kennis van de gevolgen en verantwoording van de keuze.
De volgende stap
Voor de Nota Ruimte, die loopt tot 2050 met doorkijk naar 2100, is toekomstdenken onmisbaar. De deelnemers aan de Dag van de Ruimtelijke Ordening hebben met hun gedichten over 2106 al een eerste stap gezet. Nu is het aan ons allemaal om de toekomst structureel aan tafel te brengen - want de ruimtelijke keuzes van vandaag bepalen het Nederland van morgen.
Hoe breng jij de toekomst aan tafel in jouw organisatie?
|
Gedicht 1 Gedicht 2 Denkend aan Holland zie ik hoge woontorens |