Rijk en regio’s: Samen werken aan het Nederland van morgen
We staan voor grote opgaven in Nederland. Om in de toekomst prettig te kunnen wonen, werken en leven moeten we vandaag keuzes maken, de schaarse ruimte slim benutten en rechtvaardig verdelen. Dit kan niet op zich laten wachten. Daarom gaat dit kabinet door met het voeren van regie op de ruimte. Tijdens de Bestuurlijke Overleggen Leefomgeving zijn tussen het Rijk en medeoverheden afspraken gemaakt over de inrichting van ons land. Tegelijkertijd wordt er doorgewerkt aan de Nota Ruimte - zodat de ruimtelijke vertaling van alle ambities en vraagstukken in zijn geheel af kunnen worden gewogen, en er keuzes kunnen worden gemaakt.
“Nederland is klein, maar we zijn groots in wat we samen bereiken. Al eeuwen bouwen we achter onze dijken aan steden en dorpen. Dat kunnen we dus ook vandaag. Daarvoor is het essentieel dat alle overheden en de samenleving samenleven”, aldus minister Mona Keijzer, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.
Eerste ruimtelijke arrangementen
Een van de uitkomsten is de vaststelling van de eerste generatie ruimtelijke arrangementen in 11 provincies. Deze bestuurlijke afspraken zijn bedoeld om het nationale en provinciale omgevingsbeleid beter op elkaar af te stemmen. Ze bieden richting aan ruimtelijke keuzes en het volledige toekomstperspectief dat in de Nota Ruimte wordt geschetst op het gebied van onder meer wonen, werken, water, landbouw, economie, energie, erfgoed en defensie. In elk arrangement wordt rekening gehouden met de specifieke kenmerken van het gebied. Met de provincie Groningen is ‘Op weg naar het Ruimtelijk Arrangement’ ondertekend, waarin is afgesproken om het ruimtelijk arrangement in het najaar van 2025 vast te stellen.
De arrangementen bevatten afspraken over alle belangrijke thema’s. Zo hebben Rijk en provincies afspraken gemaakt om sneller meer woningen te bouwen. Op het gebied van economie en energie zijn er afspraken gemaakt om ruimte te behouden voor bedrijvigheid, circulariteit en nieuwe energievormen. Denk aan elektriciteitsopwekking, waterstofproductie en batterijopslag. Verder blijven rijk en provincie in gesprek over de uitwerking van de ruimtelijke keuzes voor het landelijk gebied.
Ook is er aandacht voor water en bodem. Er zijn afspraken over drinkwatervoorziening bij woningbouw en herstel van het grondwatersysteem, onder andere op de Veluwe. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt voor ruimte voor defensie in de provincies. Zo wordt in Zuid-Nederland een ‘ontwerptafel vrede en veiligheid’ verkend, waarin ruimtelijke opgaven en defensiebehoeften worden gecombineerd. Tot slot wordt cultureel erfgoed in een vroeg stadium betrokken bij de planvorming en uitvoering van ruimtelijke ontwikkelingen.
Gebiedsgerichte uitvoering in NOVEX-gebieden en strategische regio’s
In 16 NOVEX-gebieden zijn de fysieke opgaven en de stapeling daarvan zo complex, dat rijk en regio intensief samenwerken. In de uitvoeringsagenda’s staan daarom afspraken over wie, wat, wanneer doet om de gezamenlijke ambitie te realiseren. Ook hier krijgen alle ruimtelijke vraagstukken een plek. De verstedelijkingsgebieden, waaronder Utrecht-Amersfoort, Metropoolregio Amsterdam en Regio Zwolle, werken concreet aan woningbouw, groenblauwe netwerken en mobiliteit. De haven- en industrieclusters spelen een sleutelrol voor het duurzaam verdienvermogen en werkgelegenheid, de strategische autonomie en de leveringszekerheid van Nederland. Deze gebieden zetten een belangrijke stap in de verduurzaming en logistiek in samenhang met leefomgevingskwaliteit. In de landelijke gebieden staan thema’s als duurzame landbouw, natuurbehoud, klimaatadaptatie en verstedelijkingsdruk centraal. Deze gebieden werken aan regionale investeringsagenda’s waarmee hun ontwikkelambities financieel en uitvoeringsgericht worden onderbouwd.
Vorig jaar is afgesproken om verstedelijkingsstrategieën uit te werken voor de regio’s Stedendriehoek, Twente en Limburg Centraal. In deze gebieden is de samenwerking verder uitgewerkt en zijn de eerste inhoudelijke stappen gezet voor het opstellen van de verstedelijkingsstrategieën. Friese gemeenten hebben een verstedelijkingsvoorstel aangeboden voor Drachten, Heerenveen, Leeuwarden en Sneek. De provincie Fryslân en de betrokken gemeenten werken dit voorstel uit. De regio Zuid- en Oost-Drenthe werkt samen met het Rijk in het kader van het Nationaal Programma Vitale Regio’s aan een ontwikkelperspectief waarin de groeipotentie van de regio terugkomt, bijvoorbeeld voor woningbouw, inzet op innovatie (maak)industrie en onderwijs.
Aanpak nieuwe Grootschalige Woningbouwlocaties in Nota Ruimte
Om de woningbouwopgave in Nederland effectief aan te pakken, moeten nieuwe grootschalige woningbouwlocaties worden aangewezen. Hierbij introduceert het Rijk regionale grootschalige woningbouwlocaties en locaties die extra Rijksregie vergen.
Regionale grootschalige woningbouwlocaties
Deze locaties dragen bij aan de regionale woningbouwbehoefte en worden geselecteerd op basis van stedelijke kenmerken uit de Nota Ruimte (regiokernen, centrumsteden, metropoolkernen) met minimale aantallen woningen per locatie (vanaf 400 tot 2.000 woningen). Rijk en provincies werken samen aan het aanwijzen van deze locaties tot 2034. Het exacte aantal woningen is na deze inventarisatie goed in te schatten.
Locaties met extra Rijksregie
Voor complexe locaties waar minimaal 3.500 woningen gepland staan tot en met 2034, is extra sturing van het Rijk nodig. De locaties die extra Rijksregie vragen, zijn dan ook een aanvulling op de huidige 17 grootschalige woningbouwgebieden. Tijdens de bestuurlijke overleggen is geconstateerd dat binnen de gemeenten Alkmaar, Apeldoorn, Hengelo/Enschede en Helmond kansrijke grootschalige woningbouwlocaties liggen. Voor deze locaties moet de komende periode een gezamenlijk beeld worden opgesteld over de specifieke ruimtelijke opgave, zoals wonen/werken-(bestaande) bedrijvigheid, bereikbaarheid met bijbehorende noodzakelijke investeringen. Dit vraagt om een intensieve samenwerking van de ministeries van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Infrastructuur en Waterstaat, Economische Zaken samen met de regio. Beide type locaties worden opgenomen in de Nota Ruimte. Vervolgens is het aan de medeoverheden om deze locaties door te vertalen in de ruimtelijke arrangementen en verstedelijkingsstrategieën.
Financiële inzet
Het kabinet heeft in totaal € 5 miljard gereserveerd voor woningbouw. Aanvullend daarop stelt het kabinet € 2,5 miljard beschikbaar voor het ontsluiten van (nieuwe) woningen en de bereikbaarheid daarvan.
Voor investeringen uit de € 2,5 miljard wordt in de verdeling van de middelen een onderscheid gemaakt tussen de 17 bestaande grootschalige woningbouwgebieden plus de vier kansrijke nieuwe grootschalige woningbouwlocaties (grootschalige woningbouwlocaties met extra Rijksregie) en woningbouwlocaties daarbuiten. Dit moet de bouw van betaalbare woningen verder versnellen. Omdat élke betaalbare woning, in elke gemeente, nu zo hard nodig is.