Praktijkverhalen | 11-04-2025 | het ministerie van VRO

Groene gezonde leefomgeving

Met de ondertunneling van de A2 in Maastricht is bovengronds over een lengte van 4,2 kilometer volop ruimte ontstaan voor groen en langzaam verkeer. Ook zijn er nieuwe fietsverbindingen gelegd naar het centrum toe en naar het landschap rondom de stad Maastricht. De Groene Loper gaf ook ruimte voor kwalitatieve verdichting. Rondom de groene as zijn bijna 1200 nieuwe woningen en 30.000 m2 commerciële ruimten gebouwd. De voormalige Theresiaschool werd getransformeerd tot een nieuw kernkindcentrum.

Integrale aanpak

De vier opdrachtgevende overheidspartners, Rijkswaterstaat, provincie Limburg, gemeenten Maastricht en Meerssen, kozen ervoor om gebiedsontwikkeling en verkeersinfrastructuur aan te besteden als één integraal gebiedsontwerp, aansluitend op het doel van de opgave. De ontwikkeling was namelijk niet gericht op het aanleggen van een tunnel. De ondertunneling was het middel om problemen die in en om de stad speelden aan te pakken, met name op het gebied van verkeersveiligheid, betere bereikbaarheid tussen stadsdelen en regionaal en gezondheid (luchtvervuiling, geluidsoverlast en gebrek aan groen).

Gebieden rondom Maastricht profiteren ook van de ondertunneling. Vanwege een betere bereikbaarheid van stad en regio, zijn ook bedrijventerreinen in en om de stad (bijvoorbeeld in Eijsden) aantrekkelijker geworden als vestigingsplek. Daarmee groeide de economische waarde van Maastricht en omstreken.

Ruimte geven aan nieuwe inzichten

De deelnemers aan de aanbesteding mochten in hun plan gemotiveerd en met een andere / betere oplossing van de wensen afwijken. Ook was er gedurende de ontwikkeling ruimte om nieuwe thema’s plek te geven, bijvoorbeeld aandacht voor de verduurzaming van het vastgoed, het bevorderen van de biodiversiteit en het terugdringen van het aantal parkeerplaatsen. De ontwikkelaar Ballast Nedam Development besloot daarop om alle woningen te bouwen zonder een gasaansluiting, nog voordat dat verplicht werd vanwege aangescherpte wet- en regelgeving.

Geweten organiseren

Projectbureau A2 trad twintig jaar lang op als opdrachtgevende partij. Dat heeft voor continuïteit in de ontwikkeling gezorgd. Het projectbureau had als taak de integrale aanpak te bewaken. Daardoor zijn ambities hooggehouden. Ballast Nedam borgde de kwaliteit van het vastgoed door twee supervisors aan te stellen: Fred Humblé (Humblé Martens) voor architectuur en Edzo Bindels (West 8) voor landschap en stedenbouw.

 Het projectbureau zette het actieprogramma Mijn Gezonde Groene Loper op. Dit programma richtte zich op de verbetering van de positieve gezondheid, dat wil zeggen het sturen op maatregelen die anticiperen op de gezondheid van mensen. Bijvoorbeeld door het aanleggen van plekken die uitnodigen voor sport en ontspanning of het verbeteren van fietsroutes. 

Natuurinclusief

De ontwikkeling was niet enkel op mensen gericht, maar van meet af aan natuurinclusief. Projectbureau A2 Maastricht en Ballast Nedam Development werkten samen met de gemeente Maastricht, CNME, Bee Collective en Byeboere om de biodiversiteit in het gebied te vergroten. Er is ingezet op het verbinden van leefgebieden met ecoducten, dassentunnels, amfibietunnels en laanbeplanting. Tijdelijke voorzieningen voor vleermuizen en vogels waren onderdeel van de ontwikkeling. Er zijn 1800 lindes geplant, soms in acht rijen dik en beukenhagen. Dit droeg ook bij aan de beleving van het gebied; de promenade kreeg hierdoor een klassiek en monumentaal uiterlijk. In de woningbouw werden doorlopende tuinmuren met groene hagen geïntegreerd. Nieuwe bewoners kregen bij de oplevering van hun woning van de ontwikkelaar een vogelpakket met onder meer een vogelhuisje, voer en een boekje met tips hoe meer vogels en de juiste beplanting in de tuin of op het balkon te krijgen. Op een aantal plekken in het groen zijn bijenhotspots gemaakt: een berg van verschillende soorten grond waar bijen graag in nestelen.

Monitoring

De wetenschap was goed aangehaakt om de resultaten van dit project te monitoren. In 2023 zijn de bijen gemonitord door het Centrum voor Natuur- en Milieu Educatie in Maastricht. Het resultaat overtrof de verwachtingen: na monitoring in 2023 werden maar liefst 148 soorten gevonden, inclusief 39 van de Rode Lijst. ‘Zoveel soorten op tien kleine piepjonge plekjes is enorm veel,’ aldus onderzoeker Peter Alblas in een artikel in het Vakblad Natuur, bos, landschap uit januari 2024.

Universiteit Maastricht, GGD Zuid Limburg en Projectbureau A2, gesubsidieerd door ZonMw, onderzochten tussen 2018 en 2022 met project INDIGO (Integrale, Duurzame Interacties ter bevordering van positieve Gezondheid in Maastricht Oost) hoe ingrepen de gezondheid van mensen hebben verbeterd. Gedragswetenschapper Nicole Stappers wijdde er haar proefschrift aan. Als onderdeel van deze studie werden inwoners uit Maastricht Oost en Maastricht West uitgenodigd om met behulp van een stappenteller en gps-logger hun gedrag te meten. Ontdekt werd dat er in totaal niet meer of minder bewogen werd, maar dat mensen wel de nieuwe groene routes namen over de loper en in Maastricht Oost. Onderzoekers zagen bovendien een stijgende trend op het gebied van sociale participatie en zingeving voor bewoners in de wijken rondom.

 Er zijn ook metingen gedaan op het gebied van verkeersdrukte, stikstofdioxide, fijnstof, geluid en ecologie, onder meer gepubliceerd in Atlas Leefomgeving. Vóór de ondertunneling van de A2 reden er dagelijks zo’n 40.000 tot 50.000 motorvoertuigen over de verkeersweg. Nu rijden er bovengronds ongeveer 5.000 tot 8.000 motorvoertuigen per etmaal, afhankelijk van de plek. Er is ook sprake van een daling van de hoogste concentraties fijnstof (PM10) en stikstofdioxide (NO2) met 70% tot 80%. Deze verbetering gold rond de voormalige A2, maar ook in een groter gebied. Bij de tunnel daalde de jaargemiddelde concentratie aan fijnstof van 13-14 µg/m3 (2015) naar 11-12 µg/m3 (na ingebruikname). Afhankelijk van de precieze plek is in het gebied de hoeveelheid geluid met 5 tot 20 decibel verminderd.