Transformatie Sallandse Heuvelrug: gebiedsgericht werken aan meervoudige opgaves

Praktijkverhalen | 19-08-2025 | het ministerie van VRO

Verdroging, versnippering en verzuring  

Momenteel staat de natuur op de Sallandse Heuvelrug onder druk. Er is sprake van verdroging, versnippering en verzuring van de bodem en daardoor neemt de biodiversiteit af. Het heidelandschap is de afgelopen honderd jaar veranderd van een nat gebied tot verdroogd gebied. De natte heide werd ontwaterd en ontgonnen voor de landbouw. De droge heide werd bebost voor de houtproductie. Daardoor verdwenen de bloemen uit de graslanden en akkers. Drinkwaterwinning zorgde voor een verdere droogte. De heide ligt ingesloten in bossen en staat daarom niet meer in verbinding met het omringende landschap. Dit staat de uitwisseling en verspreiding van verschillende soorten in de weg. Voorts levert uitstoot van verkeer, industrie en landbouw een verzuurde bodem op. Hierdoor verandert het plantenbestand in het landschap en trekken dieren die geen voedsel meer vinden weg. Soorten als zilveren maan, wulp en het korhoen hebben het momenteel moeilijk. Als er plantensoorten verdwijnen, levert dat voedselproblemen op voor andere dieren. 

Water en bodem 

Een duurzame instandhouding van het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug ligt enkel binnen bereik wanneer ook het omliggende gebied in ogenschouw genomen wordt. Opgaven rondom droogte, maar ook de verduurzaming van landbouw dienen namelijk op ecologisch en hydrologisch systeemniveau aangepakt te worden. Vanuit het perspectief van water en bodem sturend dus. Het ecologisch systeem is veel groter dan het huidige gebied van het Nationaal Park. Het beslaat ook het Reggedal. Toen in de ijstijd een grote ijsmassa de grond opzij duwde ontstonden niet alleen de stuwwallen en hoogtes van het heuvelland, maar ook de laagtes die het stroomgebied voor de rivier de Regge vormden.  

Gebiedsgerichte aanpak 

De afgelopen jaren sloeg het Nationaal Park daarom samen met 18 partners in de regio, zoals twee waterschappen, verschillende gemeenten, natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en IVN natuureducatie, LTO Noord en waterbedrijf Vitens, de handen ineen om opgaven gebiedsgericht, vanuit een grotere schaal aan te pakken. De ambitie is om een nationaal park te realiseren waarbij het Twents Reggedal onderdeel vormt. Daarmee zou het park van 3.500 hectare groeien tot een gebied van ongeveer 50.000 hectare groot. Dat is nodig om opgaven van vandaag rondom droogte en verduurzaming van de landbouw doeltreffend aan te pakken.  

Door vanuit een grotere schaal gebiedsgericht te werken kunnen opgaven op meervoudige wijze en in samenhang aangepakt worden. Welke ingrepen kunnen waar zorgen voor een veerkrachtig bodem- en watersysteem? Het labelen van een groter gebied dan enkel de Sallandse heuvelrug als Nationaal Park kan ook helpen om doeltreffende businessmodellen voor extensiverende boeren te maken. Waar liggen kansen om de diversiteit aan agro-ecologische bedrijfstypen te vergroten en welke nieuwe functiecombinaties zijn mogelijk? De verbetering van beleving van het landschap betreft niet alleen ecologie, maar ook de cultuurhistorie. De ambitie is om met ruimtelijke en programmatische ingrepen een betere beleving van de identiteiten van kernen en dorpen voor elkaar te krijgen. Bijvoorbeeld door voorzieningen toe te voegen om de lokale economie te stimuleren en recreanten beter te verspreiden over de hele regio. 

Eerste resultaten 

Op verschillende plekken is het landschap al verbeterd. De heide is uitgebreid en verbeterd, er is bos gekapt en akkers zijn ingezaaid met een zadenmix waardoor er weer bloemen gaan groeien. Her en der zijn korhoenders uitgezet. Landschap Overijssel heeft het Reggedal heringericht. Door het toevoegen van nieuwe landschapselementen en het weer zichtbaar maken van cultuurhistorische waardevolle relicten is de beleving van het gebied versterkt. Ook zorgt de samenwerking tussen de 18 partners voor kennisdeling en -verspreiding onder organisaties en bewoners, en daarmee voor draagvlak voor een gebiedsgerichte kwalitatieve aanpak van opgaven.